Jańa álipbıge sáıkes jańa emle jasaldy. Jańa emledegi basty erekshelik – shettildik sózderdi qazaqtyń tól tiline sáıkes ıkemdep jazý ulttyq tildiń rýhanı betburysy bolyp tabylady. Eń basty ózgeris – shettildik sózderdiń qazaq tiline ıkemdelip jazylýy. Jańa álipbıdiń ózi shettildik sózderdi «syndyryp» jazýǵa negiz bolyp otyr. Sebebi jańa álipbıdegi ё, э, ю, я, ц, щ, ь, ъ sıaqty kırıl áripter joq. Al joq áripterdiń dybystyq qyzmetin tól dybystar emin-erkin atqara alatynyn jańa emledegi jańa erejelerden kórip bildik, túsindik.
Jańa emlede jańasha betburys shettildik sózderdi jazýda aıryqsha baıqalady eken. mysaly, asfalt sózin áspált dep túbegeıli ıkemdep jazýǵa da bolar edi. Biraq turpaty múlde tanylmaı ketetin bolsa, «bul qaı sóz edi?» dep jańylysýymyz da ǵajap emes. Sondyqtan jańa emlede jińishkelik belgisine qatysty ózgeris асфәлт (asfált) túrinde kórinis tapqan. Iаǵnı osy sózde jińishkelik belgisiniń qyzmetin á árpi atqarady.
Рубль, дубль, ансамбль sıaqty jýan daýystyly sózderdegi jińishkelik belgisin alyp tastaǵanda rýbl, dýbl, ansambl bolyp jýan estilýi, aıtylymda qulaqqa jaǵymsyz ekenin baıqap otyrsyzdar. Osy qalpynda jińishkelik belgisin alyp tastap jazaıyq degen usynystar da boldy. Eger solaı jasaıtyn bolsaq, bara-bara rýbyl, dýbyl, ansambyl dep jazylýy da bek múmkin edi. Sondyqtan jińishkelik belgisiniń dybystyq qyzmetin tól tilimizdegi daýystylar atqardy. Demek, рубльді - рүбл (rúbl), дубльді - дүбл (dúbl), ансамбльді - ансәмбл (аnsámbl) dep jazýǵa jańa betburys jasaldy.
Jańa álipbıde Ц dybysyn tańbalaıtyn árip joq. Qazaq tili osy dybysqa asa zárý de emes. Sebebi onyń qyzmetin s dybysy da atqara alady. Mysaly, sırk (цирк), sement (цемент), sıfr (цифр), proporsıa (пропорция). Birqatar pikir bildirýshiler: «ц dybysy ts dıgraf tańbasymen jazylýy kerek» deıdi. Eger ц ornyna ts qosamjar árpimen jazatyn bolsaq, keleshek urpaq tsırk – tysırk, tsement – tysement, tsıfr – tysıfr, proportsıa – proportysıa dep oqýy bek múmkin. Sebebi qazirdiń ózinde Tsesna bank-ti (Sesna bank) Tysesna bank dep oqyp qalyp, keıin Sesna ekenin tanyp jatamyz. Qazaq tiliniń zańdylyǵyna sáıkes sóz basynda eki daýyssyz qatar kelmeıdi. Eki daýyssyzdyń aldynda daýysty bolýy kerek nemese eki daýyssyzdyń ortasynda daýysty dybystyń qajet etilýi ózdiginen suranyp turady.
Jańa álipbıde х jáne һ dybystaryna bir tańba (h) berilgen. Osy ózgeriske de biraz kelispeýshilik bolǵany ras. Birqatarlary hat, han sózindegi h – kh nemese h bolyp tańbalansyn, al qaharman sózindegi h – sol kúıinde h bolyp tańbalansyn degen bolatyn. Menińshe, eki dybysty bir tańbamen (h) belgileý óte oryndy bolǵan. Sebebi tilimizde de osy eki tańbaǵa qatysty orfografıalyq qıyndyqtar týyndaıtynyn bilemiz. Máselen, birde Gaýhar, birde gaýhar dep jaryspaly jazý daǵdysy qalyptasyp ketti. Sondaı-aq, qaharman dep orfografıalyq sózdikte kórsetilse de, jalpyhalyqtyq qoldanysta qaharman bolyp jazylýy da jıi kezdesetin boldy. Odaǵaı sózderdi jazýda da birde oh, birde oh, birde ýh, birde ýh dep jaryspaly jaza bastadyq. Jańa álipbı boıynsha x men h dybystaryn bir ǵana tańbamen jazý negizinde atalmysh ekiushty jazylý daǵdysyna shekteý qoıylatyn bolady. Gaýhar, qaharman, ýh, ah degen bir nusqasymen jazý daǵdysy qalyptasatyn bolady.
Jańa emlede ıý, ıo áripteriniń ornyna qazaqtyń tól dybystary ú men ó keldi. Mysaly, dırıjıor – dırıjór, parashıýt – parashút, absolıýt – absalút dep jazylatyn boldy. Qazaq tilinde shettildik sózderdi orfogramalaýdyń jańa úlgisi qalyptasty. Bul úlginiń qalyptasýyna ıkemdep jazý daǵdysy sebep boldy. Jalpyhalyqtyq qoldanysta keńinen taralǵan kástóm, kástról, gástról dep jazý úlgisi burynnan bar bolatyn. Osyndaı halyqtyń suranysynan týyndaǵan jazý daǵdysy shettildik sózderdi jańa álipbı boıynsha orfogramalaý kezinde edáýir kómek bolǵan sekildi.
Jańa emle boıynsha дебүт, продүсер, бүрократиа, бүлетен, компүтер, ıaǵnı debút, prodúser, búrokratıa, búleten, kompúter dep jazý kópshilik úshin birden úırenisip ketetin qubylys bolmaýy da múmkin. Biraq osy kúnge deıin shopyr, samaýryn, pálte, jáshik, báteńkege de úırenistik. Atalmysh sózderdiń shettildik sózder nemese kirme sózder dep ajyratyp kórsetýge de qımaımyz. Sebebi tól sózimiz sekildi tilimizge sińisip ketti. Sol sıaqty jańa emlege negizdelgen joǵarydaǵy sózderge de tez úırenisip ketetinimiz aıqyn. Al eger bıýrokratıa, debıýt, bıýdjet, prodıýser dep latyn grafıkasyna sol qalpynda kodtaı salatyn bolsaq, onda bul sózder shettildik sózder ekenin tilimizde aıqyn kórsetip turar edi.
Baıqap otyrǵanymyzdaı, jańa emledegi jańa betburystar ulttyq jazýdyń jańa úlgilerin usynýǵa, qaıta jańǵyrtýǵa, naqtyraq aıtqanda qazaq tiliniń tól zańdylyǵyna ıkemdeý úrdisine baǵyttalǵan. Bul – jazý tarıhyndaǵy rýhanı jetistigimiz.
08.05.2025 09:20
В районном Доме культуры села Әйет 30 апреля прошло праздничное мероприятие «Достық Шаңырағы».Мероприятие собрало вокруг себя 7 национальных культурных центров,...
08.05.2025 09:19
В преддверии празднования Дня Защитников Отечества и 9 Мая - Дня Победы в Тобольской общеобразовательной школе был проведен смотр строя...
08.05.2025 09:18
В рамках исполнения государственных программ и проектов на постоянной основе проводятся встречи с населением. По утвержденному плану работы аким района...
08.05.2025 09:16
Тобыл қаласындағы спорт кешені ашылған күннен бастап, 2010 жылдан бері осы мекемеде табанды еңбек етіп келе жатқан Панчук Светлана Станиславовна...
08.05.2025 09:14
В преддверии празднования Дня Защитников Отечества и 9 Мая - Дня Победы в Тобольской общеобразовательной школе был проведен смотр строя...
08.05.2025 09:13
Әр елдің тірегі – ер-азамат, ал ердің еліне деген сүйіспеншілігі оның Отан алдындағы борышын өтеуінен көрінеді.Осы орайда, жақында ғана Отан...
08.05.2025 09:11
1 мая, в День единства народа Казахстана, село Айет стало частью масштабного республиканского спортивного движения - «Бірлік жүгірісі–2025», приуроченного к...
08.05.2025 09:08
Развитие института государственной службы в Костанайской области демонстрирует устойчивую динамику и отражает ключевые направления Концепции развития государственной службы Республики Казахстан...
08.05.2025 09:07
Ұлы Отан соғысы жылдарында (1941–1945) майдан даласында қан төккен жауынгерлермен бірге тылда жан аямай еңбек еткен жандардың да ерлігі ұмытылмайды.Олар...
08.05.2025 08:59
Быржан Есенгалиев, преподаватель НПВ В этом году особенная дата – 80 лет со Дня Победы в Великой Отечественной войне. В канун Дня...
08.05.2025 08:57
В канун празднования 80- летия Победы в Великой Отечественной войне 2 мая 2025 года в стенах общеобразовательной школы имени Б....
08.05.2025 08:56
Менің әкем – Ұлы Отан соғысының қатысушысы.Әкем Темірбеков Кәрім Жабықпайұлы 1914 жылы Торғай облысында Қызбел ауылында дүниеге келген. Еңбек жолын...
08.05.2025 08:54
Лоова Мара Васильевна, Ставропольский край село Кочубеевское (Россия)Приближается самый значимый для истории праздник, День Великой Победы. В этом году мы...
08.05.2025 08:53
Уважаемая редакция! Я, Мищенко Тамара Константиновна, накануне замечательного светлого праздника 9 мая хочу рассказать о своих родителях, ветеранах ВОВ, Ищенко...
08.05.2025 08:51
Айгуль Мадиева, руководитель районного отделения АО «Казпочта» В преддверии Дня Великой Победы – 9 Мая мы вспоминаем добрым словом и светлой памятью всех тех,...
08.05.2025 08:50
Ұлы Отан соғысының ардагері Мадиев Оразалы 1894 жылы қазіргі Қостанай облысы, Таран ауданының Кіндіксай ауылында туған.Бастауыш мектептің мұғалімі болған, Қостанай...
08.05.2025 08:49
В этом году мы отметим 80-летие Победы в Великой Отечественной войне - одну из важных дат мировой истории.Этот юбилей станет...
08.05.2025 08:46
5-7 мая Казахстан с государственным визитом посетит Генеральный секретарь ЦК Компартии Вьетнама5-7 мая по приглашению Президента Касым-Жомарта Токаева Казахстан с...